MPSC राज्यसेवा ‘नवीन पॅटर्न’ आणि संपूर्ण सिलॅबस (New Syllabus): 2026 पासून लागू होणारा ‘वर्णनात्मक’ (Descriptive) बदल समजून घ्या!
एका मोठ्या बदलाची नांदी! MPSC New Syllabus
महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाची (MPSC) ‘राज्यसेवा परीक्षा’ (Rajyaseva Exam) ही महाराष्ट्रातील प्रशासकीय सेवेचे सर्वोच्च शिखर मानली जाते. उपजिल्हाधिकारी (Deputy Collector), DySP/ACP, तहसीलदार अशी स्वप्न पाहणारे लाखो तरुण-तरुणी या परीक्षेसाठी आपले सर्वस्व पणाला लावतात.
गेल्या काही वर्षांपासून MPSC च्या विद्यार्थ्यांमध्ये एकाच विषयाची जोरदार चर्चा आहे, ती म्हणजे ‘राज्यसेवा मुख्य परीक्षेचा बदलणारा पॅटर्न’. आयोगाने घोषित केल्यानुसार, राज्यसेवेचा पारंपरिक ‘वस्तुनिष्ठ’ (Objective/MCQ) पॅटर्न बदलून आता केंद्रीय लोकसेवा आयोगाच्या (UPSC) धर्तीवर ‘वर्णनात्मक’ (Descriptive) पॅटर्न लागू होणार आहे.
हा बदल नक्की कधीपासून लागू होणार, याबाबत अनेकदा तारखा बदलल्या (आधी २०२३, मग २०२५). सध्याच्या माहितीनुसार हा बदल २०२५ च्या राज्यसेवा परीक्षेपासून लागू होण्याची शक्यता आहे. हा केवळ पॅटर्नचा बदल नाही, तर विद्यार्थ्यांच्या अभ्यासाच्या दृष्टिकोनाचा संपूर्ण कायापालट करणारा निर्णय आहे.
आजच्या या सविस्तर लेखात, आपण MPSC राज्यसेवेचा हा नवीन ‘वर्णनात्मक’ पॅटर्न आणि त्याचा संपूर्ण सिलॅबस सोप्या मराठी भाषेत समजून घेणार आहोत.
नवीन पॅटर्नची गरज काय होती? (Why the Shift to Descriptive?)
अनेक विद्यार्थ्यांना प्रश्न पडतो की, जुना पॅटर्न (MCQ) चांगला असताना हा नवीन ‘लिहिण्याचा’ घाट कशाला? याची प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- UPSC शी समानता: महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांना UPSC च्या मुख्य प्रवाहात आणणे. जे विद्यार्थी MPSC चा अभ्यास करतील, त्यांची आपोआपच UPSC ची तयारी होईल आणि ते दिल्लीत जाऊन महाराष्ट्राचा टक्का वाढवू शकतील.
- खऱ्या प्रशासकीय कौशल्याची चाचणी: केवळ पाठांतर आणि ‘गोळे मारण्याची’ कला (MCQ Hacks) यावर अधिकारी निवडण्यापेक्षा, त्यांची विचार करण्याची क्षमता, विश्लेषण कौशल्य आणि मत मांडण्याची पद्धत ( जी वर्णनात्मक परीक्षेतूनच समजते) तपासणे जास्त गरजेचे आहे.
- संवादाचे माध्यम: एक अधिकारी म्हणून तुम्हाला अनेक अहवाल (Reports), पत्रव्यवहार लिहावे लागतात. त्यासाठी उत्तम लेखन कौशल्य आवश्यक आहे.
राज्यसेवा परीक्षा: नवीन रचनेचा आढावा (Exam Structure Overview)
राज्यसेवा परीक्षा पूर्वीप्रमाणेच तीन टप्प्यांत होईल, पण ‘मुख्य परीक्षा’ पूर्णपणे बदलली आहे.
| परीक्षेचा टप्पा (Stage) | स्वरूप (Nature) | एकूण गुण (Total Marks) |
| १. पूर्व परीक्षा (Prelims) | वस्तुनिष्ठ (Objective – MCQ) | ४०० गुण (दोन पेपर) |
| २. मुख्य परीक्षा (Mains) | वर्णनात्मक (Descriptive – Written) | १७५० गुण (९ पेपर) |
| ३. मुलाखत (Interview) | तोंडी (Oral) | २७५ गुण |
| अंतिम गुणवत्ता यादी (Final Merit) | मुख्य परीक्षा + मुलाखत | एकूण २०२५ पैकी |
टीप: पूर्व परीक्षेच्या पॅटर्नमध्ये सध्या कोणताही मोठा बदल नाही. पेपर १ (GS) आणि पेपर २ (CSAT – पात्रता) हे तसेच राहतील.)
मुख्य परीक्षा: नवीन ‘वर्णनात्मक’ सिलॅबसचे विश्लेषण (Detailed Mains Syllabus Analysis)
हा या बदलाचा गाभा आहे. मुख्य परीक्षा आता एकूण १७५० गुणांची असेल आणि त्यात ९ पेपर्स असतील. हे सर्व पेपर्स तुम्हाला हाताने लिहून काढायचे आहेत (जसे आपण कॉलेजच्या परीक्षांमध्ये लिहितो).
या ९ पेपर्सची विभागणी दोन भागांत होते: अ) पात्रता पेपर्स (Qualifying) आणि ब) गुणवत्तेसाठीचे पेपर्स (Merit Counting).
भाग अ: पात्रता पेपर्स (Qualifying Papers) – एकूण ६०० गुण
या दोन पेपर्सचे गुण अंतिम मेरीट लिस्टमध्ये धरले जात नाहीत. पण, जर तुम्ही यांत नापास झालात, तर तुमचे पुढचे कोणतेही पेपर तपासले जाणार नाहीत. त्यामुळे हे पास होणे अनिवार्य आहे.
| पेपर क्र. | विषय | गुण | कालावधी | पात्रता निकष |
| पेपर १ | मराठी भाषा (Language – Marathi) | ३०० | ३ तास | २५% गुण (७५ गुण) |
| पेपर २ | इंग्रजी भाषा (Language – English) | ३०० | ३ तास | २५% गुण (७५ गुण) |
- सिलॅबस: यामध्ये निबंध लेखन (Essay), उतारा वाचन (Comprehension), सारांश लेखन (Precis Writing), भाषांतर (Translation) आणि मूलभूत व्याकरण यांचा समावेश असतो. MPSC New Syllabus
भाग ब: गुणवत्तेसाठीचे पेपर्स (Papers for Merit) – एकूण १७५० गुण
या ७ पेपर्समध्ये मिळवलेले गुण तुमचे भविष्य ठरवतील.
१. निबंध (Essay) – (पेपर ३):
- गुण: २५० | कालावधी: ३ तास
- स्वरूप: तुम्हाला दिलेल्या विषयांपैकी दोन विषयांवर सविस्तर निबंध लिहायचे असतात. (प्रत्येकी १२५ गुण). इथे तुमच्या विचारांची खोली, मांडणी आणि भाषेवरील प्रभुत्व तपासले जाते. विषय हे सामाजिक, राजकीय, आर्थिक, तांत्रिक किंवा अमूर्त (Abstract) असू शकतात.
२. सामान्य अध्ययन (General Studies – GS) – (पेपर ४ ते ७): हे चारही पेपर्स प्रत्येकी २५० गुणांचे असतात. याचा सिलॅबस अफाट आहे आणि तो थेट UPSC च्या GS पेपरशी मिळताजुळता आहे.
- GS पेपर १ (२५० गुण): भारतीय वारसा आणि संस्कृती, भारताचा आणि जगाचा इतिहास, आणि भूगोल (जगाचा आणि भारताचा, महाराष्ट्राच्या विशेष संदर्भासह), भारतीय समाज.
- GS पेपर २ (२५० गुण): शासन (Governance), राज्यघटना (Polity), राजकारण, सामाजिक न्याय (Social Justice) आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध (IR).
- GS पेपर ३ (२५० गुण): तंत्रज्ञान (Technology), आर्थिक विकास (Economy), जैवविविधता (Biodiversity), पर्यावरण (Environment), सुरक्षा आणि आपत्ती व्यवस्थापन.
- GS पेपर ४ (२५० गुण): नीतिमत्ता, सचोटी आणि अभियोग्यता (Ethics, Integrity, and Aptitude). हा एक नवीन आणि अत्यंत महत्त्वाचा विषय आहे. यात केस स्टडीज (Case Studies) द्वारे तुमची निर्णयक्षमता आणि नैतिक मूल्ये तपासली जातात.
३. वैकल्पिक विषय (Optional Subject) – (पेपर ८ आणि ९):
- गुण: ५०० (प्रत्येकी २५० गुणांचे दोन पेपर) | कालावधी: ३ तास प्रत्येक पेपर MPSC New Syllabus
- स्वरूप: नवीन पॅटर्नमधील हा सर्वात मोठा ‘गेम चेंजर’ आहे. आयोगाने दिलेल्या २६ विषयांच्या यादीतून तुम्हाला तुमचा आवडता एकच विषय निवडायचा आहे. त्या एकाच विषयाचे दोन पेपर (पेपर १ आणि पेपर २) तुम्हाला द्यावे लागतील.
- विषयांची उदाहरणे: इतिहास, भूगोल, राज्यशास्त्र (PSIR), समाजशास्त्र (Sociology), मराठी साहित्य, कृषी, पब्लिक ऍडमिनिस्ट्रेशन इ.
- महत्त्व: वैकल्पिक विषयाची निवड तुमचे यश किंवा अपयश ठरवू शकते, कारण यात ५०० गुण आहेत.
तयारीची नवीन दिशा: आता काय करावे? (Strategy for New Pattern)
नवीन पॅटर्न पाहून अनेक जुने विद्यार्थी घाबरले आहेत. पण नवीन विद्यार्थ्यांसाठी ही एक समान संधी (Level Playing Field) आहे.
- ‘लिहिणे’ सुरू करा (Start Writing): आता फक्त वाचून चालणार नाही. तुम्हाला जे समजले आहे, ते कागदावर प्रभावीपणे उतरवता आले पाहिजे. रोज किमान २-३ प्रश्नांची उत्तरे लिहिण्याचा सराव करा.
- UPSC ला गुरु माना: नवीन पॅटर्न समजून घेण्यासाठी सध्या तरी UPSC च्या मागील वर्षांच्या प्रश्नपत्रिका (PYQs) हाच सर्वोत्तम स्रोत आहे. त्यांचे विश्लेषण करा.
- वैकल्पिक विषयाची निवड: हा निर्णय घाईगडबडीत घेऊ नका. सिलॅबस पाहा, जुने पेपर्स पाहा, तुमची आवड आणि उपलब्ध मार्गदर्शन यांचा विचार करूनच वैकल्पिक विषय निवडा.
- चालू घडामोडींचे विश्लेषण: बातम्या फक्त वाचू नका, तर त्यामागील कारणे, परिणाम आणि उपाय यांवर स्वतःचे मत तयार करा. हे तुम्हाला निबंध आणि GS पेपरमध्ये मदत करेल.
निष्कर्ष:
MPSC राज्यसेवेचा नवीन वर्णनात्मक पॅटर्न हा नक्कीच आव्हानात्मक आहे, पण तो अशक्य नाही. हा बदल महाराष्ट्रातील प्रशासकीय दर्जा सुधारण्यासाठी उचललेले एक सकारात्मक पाऊल आहे. विद्यार्थ्यांनी या बदलाला घाबरून न जाता, आतापासूनच आपली रणनीती बदलावी आणि लेखन कौशल्यावर भर द्यावा.
लक्षात ठेवा, “ज्यांची लेखणी बोलते, तेच आता राज्य करणार!”
येणाऱ्या काळातील या मोठ्या परीक्षेसाठी तुम्हा सर्वांना मनःपूर्वक शुभेच्छा!